Obstrüktif uyku apnesi (OUP), uyku sırasında nefesin tekrar tekrar kesilip açılmasına neden olan ciddi bir uyku rahatsızlığıdır. Birkaç farklı uyku apnesi vardır; ancak en yaygın olanı uyku sırasında boğaz kaslarınızın aralıklı olarak gevşeyerek haya yolunuzu tıkaması ile oluşan obstrüktif uyku apnesidir. OUA’ nin en fark edilebilir belirtisi horlamadır.

Yaygın olarak orta yaşlı ve kiloluları etkilemesine rağmen, OUP herkeste oluşabilir. OUA’ nin tedavisinde, uyku esnasında havayolunuzu açık tutacak bir cihaz ya da çenenizi ileri doğru tutacak bir ağızlık kullanılabilir. Bazıları ise, burun ya da boğazının yapısını değiştirecek ameliyat olabilir.

Obstrüktif uyku apnesinin belirtilerinden bazıları aşağıdaki gibidir:

Gün içinde aşırı uykululuk hali,uyku açlığı

Gürültülü horlama

Uyku esnasında nefes kesilmelerinin görülmesi

Nefes darlığı ile ani uyanmalar

Kuru bir ağız ya da ağrılı bir boğaz ile uyanmak

Sabah baş ağrısı

İlaçlarla kontrol edilmesi güç yüksek tansiyon

Ne zaman doktora görünmelisiniz? Aşağıdaki durumları yaşarsanız ya da eşiniz gözlemlerse tıbbi bir uzmana başvurun:

Uykunuzu ya da başkalarının uykusunu bölecek kadar yüksek bir sesle horlama

Sizi uykudan uyandıran nefes darlığı

Uyku esnasında nefesinizin aralıklarla durması

Gün içinde çalışırken, televizyon izlerken ya da araç kullanırken uyuyakalmanıza neden olabilecek aşırı sersemlik

Çoğu insan horlamanın çok ciddi bir şeyin semptomu olduğunu düşünmez ve herkes obstrüktif uyku apnesinden dolayı horlamaz. Ancak, yüksek sesle horluyorsanız ve özellikle de horlamanız belirli aralıklarla kesiliyorsa doktorunuzla konuşun. Obstrüktif uyku apnesinde, horlama sırt üstü uyurken en gürültülü şekilde çıkar ve yan yattığınızda geçer.

Kronik olarak yorgun, uykulu ve rahatsız hissetmenize neden olan her türlü uyku probleminizi doktorunuza anlatın. Gün içinde aşırı sersemlik hali narkolepsi gibi hastalıklardan kaynaklanıyor olabilir.

Obstrüktif uyku apnesi boğazınızın arkasındaki kasların çok fazla gevşeyerek normal nefes alımınızı engellemesi ile oluşur. Bu kaslar yumuşak damak, yumuşak damaktan sarkan üçgen şeklinde bir doku yapısı olan küçük dil ve dil gibi yapılara bağlıdır. Kaslar gevşediğinde, nefes alırken hava yolunuz daralır ya da kapanır ve nefes alma 10-20 saniye kesilebilir. Bu kanınızdaki oksijenin azalmasına sebep olabilir. Beyniniz nefes almadaki bu aksaklığı fark eder ve havayolunuzu tekrar açmanız için sizi uyandırır. Bu uyanma o kadar kısadır ki genellikle hatırlamazsınız.

Nadiren de olsa, bir iki derin nefesle çabucak düzelen geçici bir nefes darlığı ile uyanabilirsiniz. Burun soluma, boğulma ya da nefes alamama gibi sesler çıkarabilirsiniz. Bu sesler gece boyunca saatte 30 kez tekrar edebilir. Bu rahatsız edici unsurlar, istenilen derinlikte, dinlendirici bir uyku uyumanıza engel olabilir ve uyanık olduğunuz zamanlarda da uykulu hissedersiniz. Obstrüktif uyku apnesi olan kişiler, uykularının bölündüğünü fark etmeyebilirler. Aslında, bu tür uyku problemi olanlar geceleri gayet iyi uyuduklarını düşünürler.

Obstrüktif uyku apnesi herkeste oluşabilir. Ancak bazı faktörler riskin artmasına neden olur. Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidir:

Aşırı kilolar

Geniş bir boyuna sahip olmak

Yüksek kan basıncı (hipertansiyon)

Dar bir havayolu (boğaz)

Kronik burun tıkanıklığı

Şeker Hastalığı

Erkek cinsiyet

Yaşlılık

Menopozal dönemde olan kadınlar

Ailede uyku apnesi olması

Alkol, yatıştırıcı ya da sakinleştirici kullanımı

Sigara kullanımı

Obstrüktif uyku apnesi ciddi bir tıbbi durum olarak değerlendirilir. Bazı komplikasyonları aşağıdaki gibidir:

Kalp ve damar problemleri: Obstrüktif uyku apnesi sırasında kandaki oksijen seviyelerinin aniden düşmesi kan basıncını artırır ve kalp ve damar sistemini zorlar. Obstrüktif uyku apnesi olan birçok insanda yüksek kan basıncı (hipertansiyon) görülür ve bu da kalp durması ve felç riskini artırır. Obstrüktif uyku apnesi ne kadar şiddetli olursa, yüksek kan basıncı riski de o kadar yüksek olur. Obstrüktif uyku apnesi yaşayan insanlarda atrial fibrilasyon gibi anormal kalp ritimleri oluşabilir. Eğer altta yatan bir kalp hastalığı varsa, tekrar eden bu düşük kan oksijeni (hipoksi ya da hipoksemi) durumları bir kalp rahatsızlığından dolayı ani ölüme neden olabilir.

Gün içinde yorgunluk: Obstrüktif uyku apnesine bağlı olarak uykuda sürekli uyanmak normal ve restoratif bir uykuyu imkansız kılar. Obstrüktif uyku apnesi olan insanlarda, gün içinde sersemlik, yorgunluk ve rahatsızlık görülür. Konsantre olmakta güçlük çekebilirler ve çalışırken, TV izlerken hatta araba sürerken uyuyakalabilirler. Obstrüktif uyku apnesi yaşayan çocuklar ve gençler okulda başarısız olabilirler ve zihinsel gelişimleri yetersiz olabilir ya da davranış problemleri gözlemlenebilir. Obstrüktif uyku apnesinin tedavisi ile bu semptomlar geçebilir, dikkat yeniden kazanılabilir ve yaşam kalitesi artar.

İlaç ve cerrahi müdahale ile ilgili komplikasyonlar: Obstrüktif uyku apnesi bazı ilaçlar ve genel anestezide kaygılanılacak bir durum oluşturur. Obstrüktif uyku apnesi yaşıyorsanız, majör bir cerrahi operasyondan sonra komplikasyonlar yaşamanız çok muhtemeldir; çünkü siz özellikle sakinken ve sırt üstü yatarken nefes problemleri yaşarsınız. Ameliyattan önce doktorunuza sizde obstrüktif uyku apnesi olup olmadığını söyleyin. Teşhis konulmamış obstrüktif uyku apnesi böyle bir durumda özellikle risk oluşturur.

Göz problemleri: Bazı araştırmalar sonucu, obstrüktif uyku apnesi ile göz tansiyonu ve görme siniri ödemi arasında bağlantı bulunmuştur. Uyku probleminin başarılı bir şekilde tedavi edilmesi için göz durumunun da iyileştirilmesi gerekir.

Uyuyamayan eşler: Yüksek sesle horlamak yanınızda uyuyanların iyi bir şekilde dinlenmelerini engelleyebilir ve sonuç olarak ilişkiniz bozulabilir. Eşlerin başka bir odada uyumayı tercih etmesi az rastlanan bir durum değildir. Çoğu horlayan kişilerin eşleri uykusuz kalırlar.

Obstrüktif uyku apnesi olan insanlar hafıza problemleri, sabah baş ağrıları, moral değişimleri ya da depresyon duyguları ve geceleri sık sık tuvalete gitme ihtiyacı yaşayabilirler.

Sizde obstrüktif uyku apnesi olduğundan şüpheleniyorsanız öncelikle aile hekiminize ya da genel hekime görününüz. Doktorunuz sizi uyku alanında uzmanlaşmış bir hekime yönlendirebilir.

Randevunuz için hazırlanmanız iyi olur. Burada hazırlanmanıza yardımcı olacak ve doktorunuzdan ne beklemeniz gerektiği hakkında bazı bilgiler verilmiştir. Neler yapabilirsiniz? Randevudan önce sizden yapmanız istenenlere dikkat edin. Randevu alırken, uyku günlüğü tutmak gibi tedaviden önce dikkat etmeniz gereken bir şey olup olmadığını sorun. Uyku günlüğünde uyuma zamanınız, kaç saat uyuduğunuz, gece kaç kez uyandığınız ve kaç saat uyanık kaldığınız gibi hususları ve gün içinde kestirme ya da nasıl hissettiğiniz gibi günlük rutinlerinizi not edersiniz. Sizden bir ya da iki hafta boyunca uyku günlüğü tutmanız istenebilir. Yaşadığınız bütün semptomları not edin. Randevu alma nedeninizle ilişkisi olmadığını düşündüğünüz semptomları da yazın. Temel kişisel bilgilerinizi yazın. Yeni ya da devam etmekte olan sağlık problemlerinizi, başlıca streslerinizi ve hayatınızda son zamanlarda gerçekleşen değişiklikleri not alın. Kullanmakta olduğunuz bütün ilaçlar, vitaminler ve ek besinlerin bir listesini oluşturun. Uyumak için kullandığınız ilaçları da bu listeye ekleyin. Mümkünse beraber uyuduğunuz partnerinizi de yanınıza alın. Ne kadar süre ve ne kadar iyi uyuduğunuzu öğrenebilmek için doktorunuz partnerinize sorular sormak isteyebilir. Doktorunuza sormak istediğiniz soruları not alın. Soruların bir listesini hazırlamak doktorunuzla geçireceğiniz zamanı en iyi şekilde değerlendirmenizi sağlar.

Bu arada neler yapabilirsiniz? Yan yatarak uyumaya çalışın. Çoğu obstrüktif uyku apnesi şekli yan yatarak uyunduğunda daha hafif görülür. Yatmaya yakın alkol içmekten kaçının. Alkol obstrüktif uyku apnesinin şiddetini artırır. Sersem hissediyorsanız, araba kullanmayın. Obstrüktif uyku apnesi yaşıyorsanız anormal bir şekilde uykulu olabilirsiniz ve bu da motorlu taşıt kazası yapma riskinizi artırır. Güvenlik amacıyla, dinlenmek için ara verin. Bazen, yakın bir arkadaş ya da bir aile üyesi size normalde olduğundan daha fazla uykulu göründüğünüzü söyleyebilir. Gerçekten böyle ise araba kullanmayın.

Doktorunuz sizin semptomlarınıza bağlı olarak bir değerlendirme yapabilir ya da sizi bir uyku hastalıkları merkezine yönlendirebilir. Orada, uyku uzmanı daha fazla değerlendirme gerekip gerekmediğine karar verir. Bu değerlendirme nefesinizin ve diğer vücut fonksiyonlarınızın iki günde bir siz uyurken kontrol edilmesini de kapsayabilir. Obstrüktif uyku apnesinin belirlenmesi için gerekli bazı testler aşağıdaki gibidir:

Gece polisomnografisi: Bu testte, siz uyurken kalp, akciğer ve beyin fonksiyonlarınızı, nefes alış şeklinizi, kol ve bacak hareketlerinizi ve kandaki oksijen seviyelerini kontrol eden monitörlere bağlanırsınız. Bu test, doktorunuzun periyodik olarak hareketleri ya da narkolepsi gibi gün içinde aşırı uykulu olmaya neden olan ancak farklı bir tedavi gerektiren diğer sağlık durumlarını anlamasına da yardımcı olur.

Oksimetri: Bu görüntüleme yönteminde, siz uykudayken kanınızdaki oksijen seviyesini yöneten ve kaydeden küçük bir makine kullanılır. Evde gece boyu bilgilerin toplanması için basit bir halka parmaklarınızdan birine acı vermeyecek şekilde takılır. Obstrüktif uyku apneniz varsa, bu testin sonuçlarında apneler sırasında kanınızdaki oksijen seviyelerinde uyandıktan sonra artan düşmeler görülecektir. Sonuçlar anormalse, doktorunuz size polisomnografi uygulatarak teşhisten emin olmak isteyebilir. Oksimetre testinde bütün obstrüktif uyku apnesi vakaları tespit edilemeyebilir, bu yüzden oksimetri sonuçları normal de olsa doktorunuz polisomnogram önerebilir.

Portatif kardiyorespiratuvar test. Bazı durumlarda, doktorunuz obstrüktif uyku apnesi teşhisi koyabilmek için size evde yapılan testler önerebilir. Bu testler genellikle oksimetri, hava akışı ölçümü ve nefes alma ölçümünü de içerir.

Doktorunuz, burun ya da boğazınızdaki anatomik bir tıkanıklığı belirlemek için sizi bir kulak burun boğaz uzmanına da yönlendirebilir.

Yaşam şekli değişiklikleri

Hafif şiddetli obstrüktif uyku apnesi vakalarında doktorunuz bazı yaşam şekli değişiklikleri önerebilir:

Kilo verme.

Alkol içilecekse az içme ve yatmadan birkaç saat önce içmeme.

Sigarayı bırakma.

Burun dekonjestanı kullanma.

Sırt üstü uyumama.

Bu önlemler uykunuzu iyileştirmezse ya da apneniz orta derecede ya da çok şiddetli ise başka tedavi yöntemleri de vardır. Bazı cihazlar tıkalı bir havayolunu açmakta yardımcı olur. Cerrahi müdahale gerektiren vakalar da vardır.

Terapiler:

Pozitif havayolu basıncı. Obstrüktif uyku apnesi yaşıyorsanız, uyurken burnunuzun etrafına takılan bir maske yoluyla basıncı dağıtan bir makineden faydalanabilirsiniz. En yaygın olan türü sürekli pozitif havayolu basıncıdır (CPAP). Bu tedavi ile, içe çekilen havanın basıncının sürekli olması ve etraftaki havanın basıncından daha büyük olması sağlanır ve böylece bu basınç üst solunum yollarınızı açık tutabilir. Bu yöntem obstrüktif uyku apnesini ve horlamayı engeller. Sabit ve titreyen şekilde olmak üzere iki tür CPAP vardır. Sabit CPAP hava basıncını sabit bir seviyede dağıtır. Titreyen CPAP ise havayolunun rezistansının arttığını hissettiğinde basınç seviyesini ayarlar. CPAP obstrüktif uyku apnesi tedavisinde en sürekli başarı sağlayan ve en çok kullanılan yöntem olmasına rağmen, bazıları bunu hantal ve rahatsız bulabilir. Biraz pratik ile çoğu insan maskeyi rahat ve güvenli bir şekilde ayarlamayı öğrenir. Uygun bir maske bulabilmek için birkaç farklı türünü denemeniz gerekebilir. Basıncı tolere etmede de güçlük çekiyorsanız, rahatlığın artırılması için basınç fonksiyonları ayarlanabilen makineler de vardır. Çoğu insan CPAP sistemi ile birlikte nemlendirici de kullanır. Çift seviyeli pozitif havayolu basıncı (BİPAP) cihazları da vardır ve bu cihazlar siz nefes alırken önceden belirlenmiş miktarda bir basınç, verirken ise farklı miktarda bir basınç uygular. CPAP obstrüktif uyku apnesi için çok uygun olduğundan daha yaygın kullanılmaktadır. Problem yaşadığınızda pozitif havayolu basıncı makinenizi kullanmayı bırakmayın. Doktorunuzla birlikte, rahatlığını artırmak için ne tür ayarlamalar yapabileceğinizi düşünün. Ayrıca tedaviye rağmen hala horluyorsanız ya da tekrar horlamaya başladıysanız doktorunuzla irtibata geçin. Kilonuz değişirse, doktorunuzun basınç ayarlarını değiştirmesi gerekebilir.

Ağızlık (ağız cihazı). Pozitif havayolu basıncı neredeyse her zaman etkili bir tedavi yöntemidir, ancak bazı insanlar için ağız cihazları da başarılı bir alternatif olabilir. Bu cihazlar, boğazınızı açık tutmak üzere tasarlanmıştır. Bazıları çenenizi öne çekerek bazen horlama ve obstrüktif uyku apnesine engel olabilir. Diğer ağızlıklar ise dilinizi farklı pozisyonlarda tutarlar. Doktorunuzla birlikte bu seçeneği değerlendirmeye karar verirseniz, tedavinin uygunluğu ve kontrolü için uykuda kullanılan tıbbi diş cihazlarında deneyimli bir dişçiye görünmeniz gerekebilir. Birkaç cihaz mevcuttur. Başarılı bir tedavi için yakın kontroller yapılmalıdır.

Cerrahi müdahale ya da diğer prosedürler:

Obstrüktif uyku apnesinde ameliyatın amacı üst solunum yolunun uyku sırasında tıkanmasını engellemektir. Cerrahi seçeneklerden bazıları aşağıdaki gibidir:

Ameliyatla doku çıkarılması. Uvulopalatofaringoplasti (UPPP), doktorunuzun ağzınızın sonu ile boğazınızın üst kısmından doku aldığı bir prosedürdür. Genellikle bademcik ve lenf bezleriniz de çıkarılır. Bu ameliyat şekli, boğaz yapılarının titremesini ve horlamaya neden olmasını durdurmakta etkili olabilir. UPPP genellikle bir hastanede gerçekleştirilir ve genel anestezi gerekir.

Çene kemiği ameliyatı. Maksillomandibuler çekiştirme olarak da bilinen bu prosedürde, çenenizin üst ve alt kısımları öne doğru çekilir. Böylece dil ve yumuşak damağın arkasındaki boşluk genişler ve tıkanıklık ihtimali azalır. Bu prosedürde, bir ağız cerrahı ve bir ortodontist gerekebilir ve bazen de başka prosedürlerle birlikte uygulanılarak başarı şansı artırılmaya çalışılır.

Boyunda açık cerrahi. Diğer tedavi yöntemleri başarısız olursa ya da şiddeti, hayat tehdit edici bir obstrüktif uyku apnesi yaşıyorsanız bu tür bir ameliyat gerekebilir. Trakestomi olarak adlandırılan bu prosedürde, cerrahınız boğazınızda bir delik açar ve oradan nefes alabileceğiniz metal ya da plastik bir boru sokar. Gün boyu bu deliği kapalı tutarsınız. Ancak geceleri, boğazınızdaki tıkalı yolu bypas etmek ederek ciğerlerinize hava girip çıkabilmesi için açarsınız.

Implantlar. Pillar prosedürü, yumuşak dokuya üç küçük polyester çubuk yerleştirilen minimal olarak invasiv bir tedavi yöntemidir. Bu borular yumuşak damak dokusunu destekler ve üst havayolunun düşmesine ve horlamaya engel olur. Bu tedavi yöntemi yalnızca hafif şiddetli obstrüktif uyku apnesi yaşayanlara önerilir.

Doktorlar bazen de horlamayı geçirmek için boğazın arkasından lazerle doku çıkarırlar (lazer yardımlı uvulopalatoplasti). Ancak, bu prosedürler obstrüktif uyku apnesi tedavisi için önerilmez.

Diğer ameliyat şekillerinde, hava yolu temizlenerek ya da genişletilerek horlamanın ve uyku apnesinin azaltılması sağlanır. Bu yöntemlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

Poliplerin çıkarılması ya da burun deliklerinizin arasındaki eğilmiş bir parçacığın (eğri burun direğinin) düzeltilmesi için burun ameliyatı

Genişleyen bademciklerin ya da lenf bezlerinin çıkarılması ameliyatı

Çoğu vakada, obstrüktif uyku apnesi ile başa çıkabilmek için kendi kendine yapılan bakım en uygun yöntemdir. Aşağıdaki ipuçlarını deneyebilirsiniz:

Kilo verme. Fazla kiloların az da olsa verilmesi havayolunuzun tıkanmasını geçirebilir.

Alkol ve sakinleştirici ya da uyku hapları gibi ilaçlardan kaçının. Bunlar boğazınızın arkasındaki kasları gevşeterek nefes almanızın engellenmesine neden olur.

Sırt üstü değil de, yan ya da yüz üstü yatın. Sırt üstü yatmak dilinizin ve yumuşak damağınızın boğazınızın arkasına yaslanarak havayolunuzu tıkamasına neden olabilir. Sırt üstü uyumamak için üst pijamanızın sırtına tenis topu dikebilirsiniz.

Geceleri burun deliklerinizi açık tutun. Burnunuz tıkalıysa, tuzlu bir burun spreyi kullanarak burun yollarınızı açın. Burun dekonjestanları ya da antihistaminler kullanma konusunda doktorunuza danışın, çünkü tuzlu spreylerin aksine bu ilaçlar genellikle kısa süreli kullanım için önerilmektedir.